لە 55٪ی کارگە بچووک و مامناوەندەکان لە هەرێمی کوردستان داخراون…

بەپێی ئاماری بەڕێوبەرایەتیی گشتیی پلان وبەدوادچوون لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، سەرەڕای قەیرانی دارایی و شەڕی داعش، لە پێنج ساڵی رابردوودا 687 كارگەی بچوك و مامناوەند و گەورە بە سەرمایەی زیاتر لە یەک ملیار و 560 ملیۆن دۆلار لە هەرێمی كوردستان دامەزراون، زۆرترین كارگەش دامەزراویش ساڵی رابردوو تۆماركراون كە 153 كارگە بووە.

بەپێی داتاكان لە كۆتایی ساڵی 2019 ژمارەی كارگەی دامەزراو لە هەرێمی كوردستان گەیشتووەتە چوار هەزار و 256 کارگە (دوو هەزار و 656 كارگە لە هەولێر، یەک هەزار و 72 كارگە لە سلێمانی و 530 كارگە لە دهۆك)، سەرمایەی خەرجكراو لەم كارگانەش گەیشتووەتە نزیكەی 4 ملیار و 685 ملیۆن دۆلار، ژمارەی هەلی کاری رەخساویش بەهۆی ئەو کارگانەوە گەیشتووەتە 40 هەزار و 755 هەلی کار.

وەزارەتی پیشەسازی و بازرگانی بە سوودوەرگرتن لە پێوەرە نێودەوڵەتییەكان بە تایبەت پێوەری رێكخراوی یونیدۆ، كارگەكانی بۆ بچووک و مامناوەند و گەورە پۆلێن كردووە، بەپێی پێوەرەكان لە هەرێمی كوردستان سێ هەزار و 540 كارگەی بچووك بە سەرمایەی 338 ملیۆن و682 هەزار دۆلار هەن، کە 21 هەزار و 179 هەلی کاریان رەخساندووە. هەروەها 524 كارگەی مامناوەند بە سەرمایەی 260 ملیۆن و 914 هەزار دۆلار هەن. کە حەوت هەزار و 115 هەلی کاریان رەخساندووە، کارگە گەورەکان بە ژمارە کەمن، بەڵام بە سەرمایە گەورەن، 194 كارگەی گەورە بە سەرمایەی 4 ملیار و 140 ملیۆن و 197 هەزار دۆلار مۆڵەتیان وەرگرتووە، کە ئەوانیش 12 هەزار و 461 هەلی کاریان رەخساندووە.

لەم داتایەدا بە روونی رۆڵی كارگە بچووك و مامناوەندەكان لە رەخساندنی هەلی كاردا دەردەكەوێت بە جۆرێك 95.4%ی كارگەكانی هەرێمی كوردستان لە جۆری كارگەی بچووك و مامناوەندن، سەرمایەکەیان کە نزیكەی 600 ملیۆن دۆلارە دەكاتە نزیكەی 13%ی كۆی سەرمایەی كارگە دامەزراوەكان، نزیكەی 28 هەزار و 294 هەلی کاریان رەخساندووە، كە دەكاتە 69.4%ی كۆی هەلی کاری كارگەكان.

ئەندازیار مستەفا زوبێر، بەڕێوەبەری هونەری و سەرپەشتیاری كارگەكان لە بەڕێوەبەرایەتی گەشەپێدانی پیشەسازی بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت: “كارگە بچووك و مامناوەندەکان بە بڕبڕەی پشتی پیشەسازی دادەنرێن، بۆیە زۆربەی وڵاتان گرنگی تایبەت بە دامەزراندنی ئەو جۆرە کارگانە دەدەن، چونكە لەلایەك دەبنە سەرچاوەی دابینكردنی كەرەستەی سەرەتایی بۆ كارگە گەورەكان، لەلایەكی دیكەش لە رێگەی رەخساندنی هەلی کارەوە، رێژەی بێكاری كەمدەكەنەوە”.

بە گوتەی مستەفا زوبێر، زۆرترین خواست لەسەر دامەزراندنی كارگەی بچووك و مامناوەندە، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئەو جۆرە كارگانە سەرمایەی كەمی پێویستەوە و لە بازاڕیش خواست لەسەر كاڵاکانیان هەیە، بۆیە نزیكەی 95%ی كارگەكانی هەرێمی كوردستان لە جۆری بچووك و مامناوەندن”.

بەهۆی قەیرانی دارایی لە ساڵی 2014 وە دابەشكردنی نەوت و گازوایل بە نرخی پاڵپشت بەسەر كارگەكاندا راگیراوە، بۆ زیادكردنی داهاتیش، كرێی كارەبای کارگەکان زیادكرا، ماوەیەك بەخشینی رەسمی گومرگی بۆ هاوردەی كەرەستە خاو راگیرا، ئێستاش بەخشینەکە مەرجدار كراوە. مستەفا زوبێر، دەڵێت: “نەمانی ئەو پاڵپشتیانە کاریگەری زۆر خراپیان لەسەر كارگە بچووك و مامناوەندەكان هەبووە، بۆیە نزیکەی 50٪یان داخراون”.

بەپێی داتاكان ساڵی رابردوو 153 كارگەی تازە (114 كارگەی بچووك ، 27 كارگەی مامناوەند ، 12 كارگەی گەورە) لە هەرێمی كوردستان دامەزراون، بەپێی شوێنی جوگرافیش بەمشێوەیە دابەشبوون: 133 كارگە لە هەولێر، 14 كارگە لە سلێمانی، 6 كارگە لە دهۆك. کارگەكانیش پێکدێن لە 45 كارگەی خۆراك، 28 كارگەی پلاستیكی، 21 كارگەی مۆبلیات، 20 كارگەی كیمیایی، 17 كارگەی سلیلۆزی، 12 كارگەی بیناسازی، حەوت كارگەی فلزی، دوو كارگەی رستن و چنین، یەک كارگەی خزمەتگوزاری.

لەم داتایەدا دەردەكەوێت خواستی بازاڕ رۆڵی سەرەكی هەیە لە ئاڕاستەكردنی كەرتی تایبەت بۆ دامەزراندنی جۆری كارگەكان بۆ نمونە لە 153 كارگە بەهۆی خواستی بازار 45 كارگەیان خۆراك و 28 كارگەی پلاستیكن.

كارگەی ماجیك پلاستیك بۆ بەرهەمە پلاستیكییەكانی ناوماڵ، ماوەی 4 ساڵە لەلایەن سەرمایەدارێكی شاری هەولێرە دامەزراوە ، كارگەكە دەتوانێت مانگانە 500 تاوەكو 600 تۆن پلاستیك بكاتە پێویستییە پلاستیكییەكانی ناو ماڵ، بەڵام ئێستا بە كەمتر لەو وزەیە کاردەکات.

هۆزان عەلی، خاوەنی كارگەی ماجیك پلاستیك بۆ بەرهەمە پلاستیكییەكانی ناوماڵ دەڵێت: “لە بازاڕدا خواست لەسەر كاڵاكانمان هەیە، بەڵام بەهۆی زیادكردنی كرێی كارەبا و راگرتنی بەخشینی گومرگی هێنانی كەرەستەی خاو و دابەزینی نرخی تمەن، ئێستا ناتوانین لە نرخدا كێبركێی بەرهەمی ئێرانی و توركی بكەین، بۆیە كەمتر لە50%ی وزەی كارگەكەمان كاردەكەین”.

حكومەت كرێی كیلۆیەك وات كارەبای لەسەر كارگەکان لە 20 دینارەوە بۆ 120 دینار زیادكرد، رەسمی گومرگی كە بە یاسا بۆ 5 ساڵ بەخشرابوو راگرتووە. پێشتر خاوەن کارگەکان بۆ هێنانی ترێلەیەك كەرەستەی خاو 200 دۆلار رەسمی گومرگیان دەدا، ئێستا كراوەتە 1,800 دۆلار، ئەمەش تێچووی بەرهەمهێنانی زیادكردووە، بۆیە هەندێک کارگە ژمارەی کرێکارەکانیان کەمکردوونەتەوە، بۆ نموونە كارگەی ماجیك پلاستیك کە پێشتر 90 کرێکاری هەبووە، 50٪ی کرێکارەکانی بەڕێکردوون.

لە پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان و راپەرین، هەزار و 72 كارگەی بچووك و مامناوەند و گەورە بە سەرمایەی نزیكەی دوو ملیار و 165 ملیۆن دۆلار مۆڵەتیان وەرگرتووە، بەڵام 44%ی ئەو كارگانە داخراون، لە بەرامبەردا ساڵی رابردوو 14 كارگەی تازە بە سەرمایەی ملیارێك و 896 ملیۆن دۆلار دامەزراون و مۆڵەتی سەرەتایی بۆ دامەزراندن بە 50 كارگەی دیكەش دراوە.

محەممەد جەبار، بەڕێوەبەری گەشەپێدانی پیشەسازیی لە پارێزگای سلێمانی، دەڵێت”گرنگی كارگە بچووك و مامناوەندكان لەوەدایە بە سەرمایەكی كەم دەرفەتی كاری زۆر دەڕەخسێنن. لەبەرئەوەی زۆربەشیان لە ناوچەكانی خۆیان دادەمەزرێن، بۆیە دەتوانن بە كەمترین تێچوو بەرهەمەكەی بگەیەننە بازاڕ، خۆ ئەگەر كەرەستەی خاوەكە بەرهەمی ناوخۆ بێت، ئەوكات زنجیرە ئابوورییەكە لەناوخۆ تەواو دەبێت و پارەی کاشیش ناچێتە دەرەوە”.

بە گوتەی محەممەد جەبار خواستێكی زۆر لەسەر دامەزراندنی كارگەی بچووك و مامناوەند لە سلێمانی هەیە، بەڵام گرفتی سەرەكی خەڵك ئەوە کە زەوییان نییە بۆ دامەزراندنی کارگە و دەڵێت: “ئەگەر ناوچەی پیشەسازیی سلێمانی دابمەزرێت ساڵانە 200 تاوەكو 300 كارگەی بچووك و مامناوەند لە سلێمانی دادەمەزرێندرێن”.

بۆ بەكارخستنی وزەی لاوان و بەرزكردنەوەی ئاستی ئابووری و رەخساندنی دەرفەتی كار، لە ساڵی 2011 حكومەت سندوقی پشتیوانی پرۆژە بچووكەكانی لاوانی دامەزراند. قەرزی درێژخایەنی تاوەكو 15 ملیۆن دینار دەبەخشی بەو لاوانەی ئارەزووی دامەزراندنی پرۆژەی بچووكیان هەبوو.

سندوقەکە لەلایەن هەردوو وەزارەتی دارایی و ئابووری و سامانە سروشتییەكان بە 73 ملیار و 990 ملیۆن دینار پاڵپشتی كرا. لە ماوەی شەش ساڵدا هەشت هەزار و 136 پرۆژەی بچووك بە سەرمایەی نزیكەی 76 ملیار و 865 ملیۆن دامەزران، پڕۆژەكانیش بریتی بوون لە سێ هەزار و 654 پرۆژەی بازرگانی، یەک هەزار و 315 پرۆژەی پیشەسازی، دوو هەزار و 524 پرۆژەی خزمەتگوزاری، 592 پرۆژەی كشتوكاڵی و 20 پرۆژەی گەشتیاری و 31 پرۆژەی دیكە.

ئارام ئەنوەر، بەڕێوەبەری قەرزی بچووك، دەڵێت: “پرۆژەی قەرزی بچووك رۆڵێكی گەورەی هەبوو بۆ رەخساندنی دەرفەتی كار بۆ گەنجان و كەمكردنەوەی رێژی بێكاری. 25 هەزار گەنج لە رێگەی ئەم سندووقەوە کاریان دەستکەوت، بەڵام بەهۆی قەیرانی دارایی و شەڕی داعش 12%ی پرۆژەكان شکستیان هێنا”.

بۆ بەردەوامی سەندوقەكە، وا بڕیار بوو ساڵانە حكوت 25 ملیار دینار ببەخشێ بە سندووقەكە، ئەو پارانەشی دەگەڕێتەوە دووبارە بۆ پرۆژەی نوێ خەرج بكرێت، بەڵام بەهۆی قەیرانی دارایی لە ساڵی 2016 بە بڕیارێك حكومەت بەخشینی قەرزی لەم سندووقە راگرت.

ئارام ئەنوەر دەڵێت: “لە زۆربەی وڵاتان بودجەیەكی زۆر بۆ پاڵپشتی پرۆژە بچووك و مامناوەندەكان تەرخان دەكرێ، تەنانەت هەندێکیان بەهۆی کۆڕۆناش ئەو پاڵپشتییەیان رانەگرتووە، بەڵام بەداخەوە لە كوردستان بارودۆخەكە پێچەوانەیە”.

ئارام ئەنوەر ئاشکرای کرد ئێستا سندووقەکە زیاتر لە 43 ملیار و 767 ملیۆن دیناری تێدایە، زیاتر لە 33 ملیار و 721 ملیۆن دیناریشیان لای خاوەن پرۆژەكان ماوە بەردەوام پارە دەگەڕێتەوە و رەسیدی سندوق زیاد دەبێت، بەڵام نەدەتوانن لەم بارودۆخە پاڵپشتی خاوەن پرۆژەكان بكەن تاوەکو شکست نەهێنن، نەدەشتوانین قەرز بە پرۆژەی نوێ ببەخشن، چونكە راگیراوە.

گوتیشی “وابریارە لەكۆتایی مانگی ئاب دەست بە وەرگرتنەوە قەرزەكان بكەینەوە، ئەگەر بڕیار بدرێت قەرز بدەین ئەمجارە ئەولەویەتی قەرزەکە بۆ پرۆژەکانی كشتوكاڵ و گەشتیاری و پیشەسازی دەبێت”.